TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU NEDİR?

Kısaca TSSB olarak bilinen travma sonrası stres bozukluğu, bir kişinin ciddi fiziksel zararın meydana geldiği veya tehdit edildiği travmatik veya korkutucu bir olayı tecrübe ettikten veya tanık olduktan sonra geliştirebileceği ciddi bir durumdur. Bu durum genellikle gaziler ile ilişkilendirilir. Uzun süredir TSSB, yalnızca orduda ve savaş bölgesinde olan kişilerin yaşadığı bir durum olarak kabul edildi. Ancak zamanla bunun gerçekten doğru olmadığı fark edildi. İnsanlar travma sonrası stres bozukluğunu yaşamlarındaki birçok farklı olumsuz durumdan dolayı yaşayabilirler ve bu bir teşhis oluşturmaya gelince, doktorların aradığı belirli şeyler vardır. Ancak, savaş bölgeleri ve savaşta yaralanmalar gibi birçok gazinin yaşadığı travmatik olaylar nedeniyle bu durumdaki insanların TSSB geliştirme riski daha yüksektir. Bu yazının geri kalanında öğreneceğiniz üzere ölçütleri karşılayan herkese TSSB tanısı konabilir. Malesef gerçek şu ki, dünyadaki pek çok insan travma sonrası stres bozukluğu yaşıyor.

DSM-5 NEDİR?

DSM, Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı anlamına gelir. Kitap temelde zihinsel sağlık koşullarının bir ansiklopedisi gibidir. Kitap aslen 1952'de yayınlandı. Ancak DSM-5'in şu anki baskısıyla sonuçlanarak defalarca kez güncellendi. DSM, dünyanın dört bir yanından yüz altmışın üzerinde klinisyen ve araştırmacı tarafından oluşturuldu. DSM'yi oluşturmanın amacı ruh sağlığı uzmanları ve diğer sağlık çalışanları için bir el kitabı temin etmektir. DSM, zihinsel bozukluğu olan hastaları teşhis etmek için kullanabilecekleri belirtilerin ve kriterlerin bir listesini içerir. Bu rehber ruhsal hastalıklarla ilgili tanı ve iletişimi daha tutarlı hale getirmeye yardımcı olmaktadır. Zihinsel sağlık bozuklukları konusunda devamlı olarak yapılan araştırmalar olduğundan kitap, yıllar geçtikçe güncellendi ve revize edildi. Bu revizyonlar, daha fazla sayıda insana yardım etmek için kitabın günümüze uygun kalmasını sağlar. Kitabın en yeni ilaveleri, insanların TSSB gibi zihinsel rahatsızlıklarda sıkça yaşadıkları semptomları içermek için yapılmıştır. Ruh sağlığı uzmanları bu kitabı hastaları teşhis etmek için kullandıklarından dolayı doğru semptomların dahil edilmemesi, insanların teşhis edilmemesine neden olabilir. Bu durum, zihinsel sağlık sorunlarının kontrolünü ele geçirmek için ihtiyaç duyacakları tedaviye erişemeyecekleri anlamına gelir. Bu kitap sağlık ve zihinsel sağlık dünyasında hafife alınan bir şey değildir. Birçok profesyonelin işbirliğidir ve dünya çapında kullanılmaktadır.

TSSB KRİTERLERİ NELERDİR?

Stresli veya travmatik bir olaya maruz kalmış bireyler TSSB tanısı alabilirler. DSM hangi durumların travmatik bir olay olarak sayılacağını göstermek için bazı kriterler belirledi. Bu kriterler şunlardır:

Kriter A (en az bir belirti)

İlk kategori, bireyin aşağıdaki durumlardan birini yaşamasını gerektirir.

Birey gerçek bir ölüme veya ölüm tehdidine, gerçek bir yaralanmaya veya ciddi bir yaralanma tehdidine, cinsel şiddete veya cinsel şiddet tehdidine maruz kalmalıdır. Bu maruz kalma durumu, doğrudan maruz kalma (bireyin kendi başına gelmesi), travmaya tanık olma, dolaylı maruz kalma (İlk müdahale eden kişi olabilir. Örneğin; doktor vb.) ya da yakın bir akrabanın ya da sevilen kişinin doğrudan travmaya maruz kaldığını öğrenmesinin bir sonucu olarak gerçekleşmiş olabilir.

Kriter B (en az bir semptom)

Birine tanı konmadan önce, olayı sürekli olarak yeniden deneyimlemeleri gerekir. Bu, aynı şeyleri tekrar tekrar yaşamak zorunda olmaları gerektiği anlamına gelmez. Ancak bunu aşağıda belirtilen şekillerde yaşamaları gerekir:

Travmatik olayla ilgili kabuslar görme
Travmatik olay sanki yeniden oluyormuş gibi hissetme
Travmatik olayın anılarının istemsiz bir şekilde hatırlanması
Travmatik olayı çağrıştıran bir duruma maruz kaldıktan sonra yaşanan duygusal sıkıntı
Travmatik olayı çağrıştıran bir duruma maruz kaldıktan sonra gösterilen fiziksel bir tepki

Kriter C (en az bir belirti)

Diğer kriter bireyin aynı şekilde travma ile ilgili tetikleyicilerden ve travma gerçekleştikten sonraki olaylardan da kaçınmasıdır. Bu, travma ile ilgili düşünceleri, duyguları veya farklı hatırlatıcıları içerebilir. Bu durumun, TSSB tanısı konması için yaşanmış olması gerekir.

Kriter D (en az iki semptom)

Bu kategoride birey, TSSB tanısı alabilmek veya olası bir teşhis sürecine devam edebilmek için farklı kriterlerden en az ikisini yaşamalıdır. Bireyin travmadan sonra başlayan veya travma sonrası daha da kötüleşen olumsuz düşünceleri veya duyguları olmalıdır. Bunlar olayın belirli yönlerini hatırlayamama, kendisi hakkında açıkça olumsuz düşünceler, olumsuz etkiler, normal faaliyetlere duyulan ilginin azalması, izolasyon duyguları ve meydana gelen travmadan dolayı abartılı suçlamalar olabilir.

Kriter E (en az iki semptom)

Bu kategoride birey, TSSB için olası bir tanıya giden yol boyunca devam edebilmek için farklı kriterlerden en az ikisini yaşamak zorundadır.

Bu kriterler:

Saldırganlığın veya sinirliliğin artması
Hipervigresyon (paranoyaya benzer)
Riskli davranışlara katılmak
Konsantre olmakta zorlanma
Uyku sorunları
Artan irkilme tepkisi

Diğer kriterler;

Diğer kriterler bireyin bu semptomları bir aydan uzun bir sürede yaşaması, bu semptomların bireyde rahatsızlık veya işlevsel bir bozulma yaratması ve herhangi bir ilaç, madde kullanımı veya başka bir hastalık ile ilgili olarak ortaya çıkmasıdır. Bu kriterlerin tümü yerine getirilse bile, yine de her bireye ve her tanıya bireysellik unsuru olduğunu not etmek önemlidir. Kriterlerin karşılanması ve doktorun farklı bir nedenden dolayı TSSB tanısı koymaması durumu da mümkündür.

TSSB’NİN ALT TÜRLERİ NELERDİR?

Bireylerin etkilenebileceği iki farklı TSSB türü vardır. Bunlar çözülme ve gecikme özellikli iki farklı türdür ve bireyleri etkileme şekillerine göre farklılık gösterir. Yine de temelde biraz farklı olmasına rağmen, aynı veya benzer terapi yöntemlerine sahip olabilirler. Ancak ruh sağlığı uzmanlarının belirli durumlar ve bireyin yaşadığı belirli zorluklara odaklanması gerekebilir.

Çözülme özellikli bireyin yukarıda bahsedilen gerekli kriterlerin tümünü tecrübe ettiği, ancak aynı zamanda depersonalizasyon veya derealizasyon yaşadığı anlamına gelir. Bu duygular etraflarında meydana gelen olaylar gerçek değilmiş ya da onlardan belli bir mesafe uzaklıkta gerçekleşiyormuş gibi bireylerin kendilerinden kopma hissi ile ilişkilidir.

Gecikmiş özellikli ise tüm kriterlerin travmadan yaklaşık 6 ay veya daha uzun bir süre önce ortaya çıkmadığı anlamına gelir. Bu durumda kişi, bazı duygu ve semptomları derhal hissetmeye başlayabilir. Ancak başlangıcın tam olarak gelişmesi daha uzun zaman alır ve birey olaydan en az 6 ay sonraya kadar tanı alamayabilir.

TSSB’NİN TEDAVİSİ NELERDİR?

TSSB, tedavi edilebilir bir zihinsel sağlık problemidir. TSSB yaşayan bireyler, aralarından seçebilecekleri çeşitli tedavi biçimlerine sahiptir. Diğer ruh sağlığı problemlerine benzer problemler yaşayan birçok kişi, tedavilerin kombinasyonunu kullandıklarında en iyi sonuçları aldıklarını tespit etmiştir.

En sık kullanılan tedavi şekillerinden bazıları şunlardır:

Terapi:

TSSB tedavisinde etkili olan birkaç terapi yaklaşımı vardır. En sık kullanılanlardan ikisi BDT ve Maruz Bırakma Terapisidir.

BDT, Bilişsel Davranışçı Terapinin kısaltmasıdır. Bu terapi türü insanlara tepkilerini ve davranışlarını nasıl kontrol edeceklerini öğretmeye odaklanır. BDT, TSSB yaşayan insanlara, travmatik olaya maruz kaldıklarında veya hatırlatıldıklarında her seferinde bunu kontrol edemeyecekleri için, böyle durumlarla başa çıkabilmeleri için kullanabilecekleri sağlıklı stratejiler öğretir.

Maruz Bırakma Terapisi BDT’ye bir alternatiftir veya BDT ile birlikte kullanılabilir. TSSB yaşayan insanları travmalarına neden olan şeye maruz bırakarak yapılır. Bu teknik danışanlara doğru zamanda, şekilde ve seviyede maruz bırakılmasından emin olmak için bir terapistle birlikte dikkatle uygulanmalıdır. Bu terapi formunda, travma sonucu kaçınılabilecek olaylar, durumlar veya eşyalar ortama güvenli bir şekilde getirilir. Bu süreç, bu olayları travmanın kendisinden ayırmaya yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Böylece bu durumlardan, insanlardan, olaylardan veya nesnelerden kaçınmak zorunda kalmadan bireyler istedikleri şekilde yaşamınıza devam edebilir.

İlaç:

İlaç, bu tür tedavilerin herhangi biriyle bağlantılı olarak ve yoğun TSSB belirtilerini hafifletmek için kullanılabilir. Beyninizin travmaya tepki gösterme şekli ve bunun bir bireyden diğerine ne kadar farklı olduğuna bağlı olarak travma ile çalışma sürecine başlarken herhangi bir terapi türünün işe yarayacağından emin olmak zordur. İlaçlar başka yollarla üzerinde çalışırken belirtilerden bazılarını iyileştirmeye yardımcı olabilir. İlaçları doktorunuz veya psikiyatrınızın önerdiği şekilde almanız çok önemlidir!

ONLİNE TERAPİNİN FAYDALARI NELERDİR?

TSSB yaşayan insanlara yardımcı olabilecek başka terapi yöntemleri de vardır. Bireyler kendileri için en iyi seçenekleri bulmak için deneyimli bir terapiste ulaşmalıdır. TSSB için, bazı terapi biçimleri, bir terapist ile birlikte çalışmayı zorunlu kılmaktadır. Bununla birlikte online terapi, terapi planlarının yararlı bir parçası olabilir. Mücadele ederken terapist ile iletişim kurmayı kolaylaştırır ve hızlandırır. Bu online terapi sistemi bireylere, ülke genelinde bulunan terapistlerle bağlantı kurma olanağı tanır ve kendi evlerinin rahatlığında terapi desteği alabilmelerine yardımcı olur. Online terapi desteği almak için yapılması gereken tek şey oturum açmak. Artık destek almak için terapistlerin ofisine gitmeye gerek yok.

En önemli şey, ihtiyacınız olan yardımı almanızdır. Belirtilerinizde düzelme görene kadar durmayın.